Με αφορμή την ανανέωση της συνεργασίας μας για δεύτερη συνεχόμενη χρονιά με την Refugee Trauma Initiative για την υλοποίηση του Baytna Hub στην Ελλάδα, η επικεφαλής του κέντρου προσχολικής εκπαίδευσης της ΕΛΙΞ στην Ανοιχτή Δομή Φιλοξενίας του Ελαιώνα, Μαριάννα Λιάκου μας μιλά για την εμπειρία της και τα συγκριτικά πλεονεκτήματα του προγράμματος. Το πρόγραμμα υλοποιείται με τη χρηματοδότηση της Help Refugees/Choose Love.
1. Πότε ξεκίνησες να δουλεύεις στην ΕΛΙΞ και πότε για το Baytna;
Ξεκίνησα να εργάζομαι στην ΕΛΙΞ τον Δεκέμβριο του 2019 ως Νηπιαγωγός, αρχικά στο αστικό μέρος του προγράμματος «Εκπαίδευση για την Ένταξη» στο κέντρο της ΕΛΙΞ στην Πατησίων, και από τον Φεβρουάριο του 2020 έως και σήμερα στο Baytna Hub της Ανοιχτής Δομής Φιλοξενίας προσφύγων και μεταναστών του Ελαιώνα, ως Baytna Hub leader and facilitator . Ωστόσο, από τον Οκτώβριο του 2019 ήμουν μέλος της ομάδας της ΕΛΙΞ, στο Βaytna Hub όπου εργάζομαι σήμερα, στο πλαίσιο της πρακτικής άσκησης του μεταπτυχιακού προγράμματος στο οποίο φοιτώ. Τότε ήταν και η πρώτη μου γνωριμία με το ψυχοκοινωνικό μοντέλο της Baytna και τα εξαιρετικά, κατά τη γνώμη μου, αποτελέσματά του στην διαχείριση και αντιμετώπιση του τραύματος και του μετατραυματικού στρες σε παιδιά προσχολικής ηλικίας και τις οικογένειές τους.
2. Λίγα λόγια για εσένα και πως σχετίζεσαι με το πεδίο (προσχολική εκπαίδευση);
Ήρθα στην Αθήνα το 2018 μετά το τέλος των σπουδών μου στο Τμήμα Επιστημών Προσχολικής Αγωγής και Εκπαίδευσης στο Αριστοτέλειο Πανεπιστήμιο Θεσσαλονίκης. Η πρώτη μου επαφή με το πεδίο της προσχολικής εκπαίδευσης ήταν σε Νηπιαγωγεία της Θεσσαλονίκης. Εκεί γρήγορα βρέθηκα σε τάξεις με μαθητές από διαφορετικούς πολιτισμούς και το ενδιαφέρον, που πάντα είχα, για την εκπαίδευση και την ένταξη παιδιών μεταναστών και προσφύγων ενδυναμώθηκε. Από τα σχολικά μου χρόνια μεγάλωσα δίπλα σε παιδιά μετανάστες στην ιδιαίτερη πατρίδα μου, την Παραμυθιά, και ακόμη θυμάμαι το νέο κόσμο που ανοιγόταν μπροστά μου κάθε φορά που με καλούσαν στο σπίτι τους. Ακόμη θυμάμαι πως με ταξίδευαν τα αρώματα από εκείνο το σπίτι. Ο αναγκαστικός διωγμός χιλιάδων ανθρώπων από την χώρα τους και ο ερχομός τους στην Ελλάδα δεν θα μπορούσε να αφήσει κανέναν αδιάφορο. Έτσι, ήρθα στην Αθήνα και ξεκίνησα να φοιτώ στο Μεταπτυχιακό Πρόγραμμα του ΕΚΠΑ με αντικείμενο την Διαπολιτισμική Εκπαίδευση. Ήθελα να βρεθώ δίπλα σε όλους αυτούς τους ανθρώπους, σε όλα εκείνα τα παιδιά. Να προσφέρω, να μάθω από αυτούς και για αυτούς. Η ΕΛΙΞ μου έδωσε αυτή την ευκαιρία που επιζητούσα.
3. Ποιά είναι τα θετικά σημείαα του Baytna. Γιατί είναι νομίζεις απαραίτητη η ύπαρξη του στην Ελλάδα;
Τα θετικά σημεία του Baytna είναι ευδιάκριτα από την αρχή. Το μοντέλο της Baytna είναι ένα ψυχοκοινωνικό μοντέλο πρώιμης παιδικής ηλικίας που αναπτύχθηκε από την Refugee Trauma Initiative (2016). Baytna , σημαίνει «το σπίτι μας» στα αραβικά [بيتنا] , πρόκειται για μια παρέμβαση για την υποστήριξη των ποιοτικών σχέσεων μεταξύ μικρών παιδιών 0-8 ετών, των γονέων και των φροντιστών τους με στόχο τη μείωση της επίδρασης του τραύματος και του τοξικού στρες που συχνά βιώνουν. Η πρακτική του προγράμματος ανανεώνεται συνεχώς με βάση τα τελευταία ερευνητικά ευρήματα σχετικά με το τραύμα στην πρώιμη ηλικία. Αναγνωρίζει το παιχνίδι ως γλώσσα επικοινωνίας των παιδιών και ως μέσο θεραπείας και μάθησης, και για αυτό το θέτει στο επίκεντρο, μαζί με το παιδί φυσικά. Δομεί τις πρακτικές του πάνω σε τέσσερεις αρχές που διατρέχουν όλο το πρόγραμμα, τον Σεβασμό με τον οποίο αντιμετωπίζονται οι οικογένειες, την Κατανόηση, και ενσυναίσθηση, ως βασική προυπόθεση για να επιτευχθεί ουσιαστική υποστήριξη, την Περιέργεια, ως φυσική προδιάθεση των παιδιών για εξερεύνηση και τη Σύνδεση, μεταξύ της κουλτούρας που φέρουν οι οικογένειες και αυτής που συναντούν εδώ στο νέο τους σπίτι. Δίνεται ιδιαίτερη σημασία στην διαμόρφωση ενός ασφαλούς, σταθερού και οριοθετημένου περιβάλλοντος, ως απάντηση στην αβεβαιότητα και τις συχνές αλλαγές που έχουν βιώσει οι οικογένειες με τις οποίες δουλεύουμε μαζί. Στο Baytna τα παιδιά νιώθουν ασφαλή, παίζουν, μαθαίνουν και οι οικογένειες μπορούν να κάνουν πιο ισχυρούς τους δεσμούς μεταξύ των μελών τους και να νιώθουν πιο δυνατοί ατομικά και συλλογικά. Άλλωστε, αυτή η εμπλοκή των γονέων αποτελεί βασικό μέρος της παρέμβασης καθώς η ικανότητά τους να παρέχουν φροντίδα και προστασία είναι ζωτικής σημασίας για την ανθεκτικότητα των παιδιών τους. Το Baytna επίσης φροντίζει και ενδιαφέρεται ιδιαίτερα για τους facilitators που καλούνται να εφαρμόσουν το πρόγραμμα, με συνεχή υποστήριξη και εκπαιδεύσεις. Για όλους αυτούς του λόγους θεωρώ ότι η ύπαρξή του είναι χρήσιμη, αν όχι αναγκαία. Θεωρώ ότι θα ήταν ιδανικό να μπορούσαν έστω κάποια στοιχεία από τη φιλοσοφία του συγκεκριμένου προγράμματος να ενταχθούν και σε φορείς τυπικής εκπαίδευσης. Τα αποτελέσματα πιστεύω θα ήταν εξίσου εντυπωσιακά.
4. Ποια προβλήματα έχεις παρατηρήσει και ποιες βελτιώσεις μπορούν να γίνουν;
Δεν μπορώ να σκεφτώ κάποιο πρόβλημα σχετικά με την λειτουργία του προγράμματος στην πράξη. Η ομάδα του Baytna και φυσικά η ομάδα της ΕΛΙΞ στον Ελαιώνα μου προσφέρει υποστήριξη σε κάθε προβληματισμό που μπορεί να προκύπτει γύρω από το παιδαγωγικό κομμάτι. Καθημερινά αφιερώνουμε μια ώρα για την συνάντηση με την ομάδα στο Τeachers Learning Circle, όπου κάνουμε τα πλάνα μαθημάτων και ανταλλάσσουμε ιδέες και συμβουλές γύρω από συμπεριφορικά ζητήματα των παιδιών ή προβληματισμούς σχετικούς με αυτά. Αφού μιλάμε για προβλήματα δεν θα μπορούσα να μην αναφερθώ στις δύσκολες συνθήκες διαβίωσης στην ίδια τη Δομή. Οι εικόνες συχνά είναι σκληρές και δυστυχώς γνωστές πλέον σε όλους μας. Ο χώρος που έχουμε για την λειτουργία του Baytna Hub σίγουρα δεν διευκολύνει την διαδικασία αλλά όταν βλέπεις οικογένειες να ζουν σε σκηνές έξω από αυτό σου φαίνεται υπέρ αρκετός και πολύτιμος. Είναι το «σπίτι μας».
Επίσης το ζήτημα της γλώσσας επικοινωνίας ήταν πάντα κάτι που με προβλημάτιζε αλλά η γλώσσα του σώματος, η πολίτιμη βοήθεια των διερμηνέων και ο σχεδιασμός δραστηριοτήτων που ξεπερνούν τα όρια της γλώσσας μου έχει δώσει λύση σε αυτό.
5. Ποια η σύνθεση των ωφελούμενων; Ηλικίες φύλο, εθνικότητα, ποιοτικα στοιχεια;
Συνολικά αυτή τη στιγμή οι ωφελούμενοι είναι 24 οικογένειες που διαμένουν στο camp και οι ηλικίες των παιδιών είναι από 2,5 έως 5 ετών, πριν δηλαδή ξεκινήσει η υποχρεωτική εκπαίδευση, εκ των οποίων 16 είναι τα κορίτσια και 8 αγόρια. Οι χώρες προέλευσης των ωφελουμένων είναι το Αφγανιστάν, το Ιράκ, η Συρία, η Ερυθραία και η Σομαλία, με μεγαλύτερο το ποσοστό παιδιών από το Αφγανιστάν. Πρόκειται για πυρηνικές αλλά και όχι μόνο οικογένειες. Υπάρχουν παιδιά που ζουν μόνο με τον έναν από τους δύο γονείς και χωρίς τα αδέρφια τους ή άλλα μέλη της οικογένειας, οι οποίοι βρίσκονται συχνά σε άλλες δομές στην Ελλάδα ή πίσω στην πατρίδα τους, αλλά και σε άλλες χώρες της κεντρικής Ευρώπης και προσπαθούν να επανενωθούν. Αυτή είναι η καλή όψη του νομίσματος, αν δούμε ότι υπάρχουν και παιδιά που έχουν χάσει κάποιο αγαπημένο πρόσωπο της οικογένειας. Ωστόσο, είναι αρκετά σύνηθες ο τύπος της οικογένειας να αλλάζει κατά τη διάρκεια διαμονής τους στη Δομή, καθώς η μητέρα με κάποια από τα παιδιά μπορεί να φεύγει και οι υπόλοιποι να μένουν πίσω ή και το αντίστροφο.
6. Εχεις καποιο περιστατικο που να σε σημαδεψε/εντυπωσιασε από μεσα στην ταξη;
Αυτό που με εντυπωσιάζει συνεχώς είναι ο τρόπος που έχουν μάθει τα παιδιά να επικοινωνούν χωρίς πολλά λόγια, μόνο με τα μάτια κάποιες φορές ή με μια ζωγραφιά. Μάλιστα, ένα σχετικό γεγονός που με έχει σημαδέψει είναι όταν μια μέρα ένα κορίτσι από τη Συρία, 4,5 ετών, ήρθε στην τάξη κάπως μελαγχολική και λιγότερο δραστήρια από ότι συνήθως. Πήρε ένα φύλλο χαρτί και ζωγράφιζε πατώντας με μεγάλη ένταση τα χρώματα. Κάθισα δίπλα της, μου πήρε το χέρι και ξεκίνησε να ζωγραφίζει στην παλάμη μου. Σχεδίασε μια γυναίκα με μακριά μαλλιά και ένα μικρό παιδί δίπλα της να το κρατάει από το χέρι. Από πάνω τους σχεδίασε ένα μικρό αεροπλάνο και μου είπε «Μαμά και Ε. (η μικρή της αδερφή)» και μου έδειχνε το αεροπλάνο. Κουνούσε τα χέρια της ψηλά για να μου δείξει ότι έφυγαν μακριά. Ύστερα έμαθα από τον μπαμπά της ότι η μαμά της είχε φύγει το προηγούμενο βράδυ με την αδερφή της και έμεινε με τον μπαμπά της μόνο πίσω στην Ελλάδα. Ποτέ δεν θα ξεχάσω τα μάτια αυτού του κοριτσιού όταν κουνούσε τα χέρια της για να μου δείξει ότι φύγανε. Πρακτικά δεν μπορούσα να κρατήσω για πάντα αυτή την ζωγραφιά στο χέρι μου όσο και να το ήθελα, αλλά αναπόφευκτα χαράχθηκε ανεξίτηλα στο μυαλό και στην καρδιά μου. Ακόμη θυμάμαι τα χρώματά της. Καθημερινά πολλές τέτοιες στιγμές σε φέρνουν αντιμέτωπο με τον εαυτό σου και την πραγματικότητα και πολλά άλλα ερωτήματα.
7. Κατι άλλο που θα ηθελες εσυ να προσθέσεις από την εμπειρία σου αυτή;
Οι ανάγκες αλλάζουν και αυξάνονται και προσπαθούμε να ανταποκριθούμε σε αυτές με τον καλύτερο δυνατό τρόπο. Ο ερχομός στην Δομή συνεχώς νέων, πολυμελών συνήθως, οικογενειών, έχει αυξήσει κατακόρυφα τις ανάγκες για υποστήριξη μεγαλύτερου αριθμού ωφελούμενων και ένταξή τους στα εκπαιδευτικά προγράμματα. Ωστόσο, οι νέες συνθήκες που επιβάλλει ο covid-19, αλλά και η έλλειψη χώρου τόσο για στέγαση των οικογενειών όσο και για λειτουργία εκπαιδευτικών τμημάτων, μας αναγκάζει να μειώσουμε των αριθμό των παιδιών, που συνεχώς αυξάνεται . Παρόλα αυτά είμαστε εδώ για να υποστηρίξουμε με τον δικό μας τρόπο κάθε παιδί, μέσω τις εκπαίδευσης και το κίνητρό μας για αυτό παραμένει και συνεχώς δυναμώνει.
